Няме́цкая мо́ва (саманазва: Deutsch — «дойч»  De-Deutsch.ogg (зьвесткі)) — мова заходнегерманскай групы германскай галіны індаэўрапейскай сям’і моваў. Нямецкая мова займае значнае становішча сярод іншых моваў: на ёй размаўляюць прыкладна 130 мільёнаў чалавек у 38 краінах сьвету. Асноўныя моўныя цэнтры — Нямеччына, Аўстрыя, Швайцарыя.

Пісьменства |

Пісьменства на аснове лацінскай графікі. Найстарэйшыя помнікі: Сэн-Галенскі (лацінска-нямецкі) глясар (VIII ст., аляманскі дыялект), пераклад на райнска-франскі дыялект трактату Ісыдора (VIII — пачатак IX ст.) і інш.

Гісторыя |

Асноўныя пэрыяды гісторыі мовы — данацыянальны і нацыянальны; XVI—XVII ст. зьяўляюцца пераходнымі. Тэндэнцыя да ўтварэньня наднацыянальных формаў мовы на паўднёва-заходняй аснове адзначылася ў XII—XIII ст. У XIII—XIV ст. нямецкая мова пачынае выцясьняць лаціну з афіцыйна-дзелавой сфэры, вядучая роля паступова пераходзіць да ўсходне-сярэдненямецкага літаратурна-пісьмовага варыянту, з пэўным уплывам паўднёванямецкай літаратурнай традыцыі. Распаўсюджаньню гэтага варыянту паспрыялі кнігадрукаваньне (зь сяр. XV ст.), Рэфармацыя і дзейнасьць Лютэра, асабліва пераклад Бібліі, інтэнсіўнае разьвіцьцё мастацкай літаратуры XVII—XIX ст.

Фармаваньне нормаў сучаснай літаратурнай мовы скончылася ў асноўным у канцы XVIII ст., калі былі нармалізаваныя граматыка і артаграфія. На працягу XVI—XIX ст. фармаваныя літаратурныя нормы распаўсюджваліся на поўнач Нямеччыны, а таксама паўплывалі на варыянты нямецкай мовы ў Аўстрыі, Баварыі, Швайцарыі. У канцы XIX ст. былі распрацаваныя артаэпічныя нормы.

Дыялекты |

Лінія Бэнрата.

Дыялектны падзел адпавядае дыялектам заходнегерманскіх плямёнаў — франкаў, саксаў, турынгаў, аляманаў, бавараў. Літаратурная мова паўстала на аснове верхненямецкіх дыялектаў — у значнай ступені дзякуючы братам Грым.

Адрозьніваюцца ніжненямецкая, сярэдненямецкая, верхненямецкая групы дыялектаў, кожная зь іх падзяляецца на заходнюю і ўсходнюю падгрупы. Падзел між ніжненямецкімі й астатнімі дыялектамі вызначаецца лініяй Бэнрата, якая праходзіць пэрпэндыкулярна ўсёй Нямеччыне й аддзяляе ніжненямецкія рысы ад верхненямецкіх.

Таксама вылучаюцца швабска-аляманскія (Швайцарыя, частка Францыі, паўднёвы захад Нямеччыны, крайні захад Аўстрыі ды Ліхтэнштайн) і франскія (у т.л., мозэльска-франскія) дыялекты (сярэдняя частка Нямеччыны, Люксэмбург, частка Францыі). Некаторыя з дыялектаў маюць шэраг істотных адрозьненьняў ад дыялектаў, што леглі ў аснову літаратурнай нямецкай мовы, што нярэдка дае падставу лінгвістам разглядаць іх як асобныя мовы. Іншыя ідыёмы, блізкія да нямецкай мовы — люксэмбурская мова ды ідыш, звычайна часьцей (практычна заўсёды) прызнаюцца ў якасьці асобных моваў з прычыны іх асобнага сацыялінгвістычнага становішча.

Таксама існуюць адрозьненьні ў літаратурных нормах Швайцарыі і Аўстрыі.

Літаратурная нямецкая мова (стандартная) |

Граматыка |

Скланеньне назоўнікаў |

Нямецкія назоўнікі зьмяняюцца па:

• чатырох склонах: назоўным, родным, давальным і вінавальным.


• трох родах: мужчынскім, жаночым, ніякім. Накшталт беларускай мовы і насуперак, напрыклад, ангельскай мове, род не заўсёды пазначае плоць.

Спражэньне |

Нямецкія дзеясловы зьмяняюцца па:

• трох клясах: правільныя, няправільныя і зьмешаныя (мае рысы правільных і няправільных). Амаль усе новыя дзеясловы фармуюцца па правільным спражэньні,


• трох асобах: 1-я, 2-я і 3-я,


• двух ліках: адзіночным і множным,


• трох ладах: абвесным, загадным, умоўным,


• двух станах: незалежным (актыўны) і пасіўным,


• шасьці часах: Präsens (цяперашняе), Präteritum (мінулае простае), Perfekt (мінулае складанае), Plusquamperfekt (пазапрошлае, плюсквампэрфэкт), Futur I (будучае), Futur II (будучае закончанае).

Сынтаксіс |

Увогуле, парадак словаў у сказе даволі стрыманы; яго зьмяненьне выклікае зьмены ў эмфатычным сэнсе. Асаблівасьцю нямецкай мовы зьяўляецца рамачная канструкцыя, то бок пры прамым парадку словаў дзеяслоў павінны стаяць у канцы сказу.

Сучасная рэформа правапісу |

Напрыканцы XX ст. (пасьля аб’яднаньня Нямеччыны) кіраўнікі нямецкамоўных краінаў — ФРН, Аўстрыі, Швайцарыі і Ліхтэнштайну, а таксама прадстаўнікі дзяржаваў і нямецкіх меншасьцяў (Італія, Румынія і Вугоршчына) прынялі рашэньне аб правядзеньні рэформы нямецкай артаграфіі, якую плянавалася завяршыць у жніўні 2005 году.

Адна з самых кансэрватыўных і паважаных газэтаў ФРН, «Frankfurter Allgemeine Zeitung», у 1999 годзе, як і ўся краіна, перайшла на новую артаграфію, але ўжо праз год вярнулася да звыклага правапісу. Таксама ад новай артаграфіі адмовіўся найважнейшы грамадзка-палітычны часопіс краіны «Der Spiegel».

Паводле меркаваньняў журналістаў, новыя правілы правапісу толькі пагоршылі сытуацыю зь нямецкай мовай і прывялі да масавай блытаніны, паколькі, паводле апытаньняў, толькі 38% насельніцтва ФРН знаёмыя з новымі правіламі. Самі службоўцы таксама парушаюць новыя правілы, нават у афіцыйных дакумэнтах.

У Нямеччыне з 1 жніўня 2007 году ўступіў у сілу канчатковы варыянт закону аб рэформе нямецкага правапісу. Новыя правілы пунктуацыі і артаграфіі сталі абавязковымі для ўсіх без выключэньня дзяржаўных установаў і сыстэмаў адукацыі.

Рэформа адмяняе 87 з 212 правілаў артаграфіі. Асобныя словы, якія пісаліся зь вялікай літары, зараз павінныя пісацца з маленькай і наадварот. Замест 52 правілаў пунктуацыі засталося толькі 12. Коскі зараз можна ставіць, кіруючыся больш асабістым чуцьцём, чым загадамі, а запазычаныя словы дазваляецца пісаць як у нямецкай, так і ў іншамоўнай транскрыпцыі.

Фанэтыка |

Фанэтыка нямецкай мовы налічвае 44 гукі, сярод якіх адрозьніваюць 16 галосных, 3 дыфтонгі, 22 зычныя і 3 афрыкаты (гуказлучэньні [kv] і [ks] часам адносяць да афрыкатаў).

Націск |

Славесны націск носіць фіксаваны характар і амаль не зьмяняе свайго палажэньня ў слове. У каранёвых словах націск падае, як правіла, на першы склад, у словах з прыстаўкамі націск прыпадае альбо на прыстаўку, альбо на корань. У гэтай сувязі вылучаюць націскныя (un-, ur-, ab-, auf-, aus-, bei-, ein-, mit-, nach-, vor-, zu-) і ненаціскныя прыстаўкі (be-, ge-, ent-, emp-, er-, ver-, zer-). Большасьць нямецкіх суфіксаў ненаціскныя, але ёсьць шэраг націскных суфіксаў (-ist, -ent, -ant, -ee, -eur, -ion, -tät, -ur, -at, -it, -ot, -et). У складаных словах націск бывае галоўным (падае на першы кампанэнт слова) і другарадным (падае на другі кампанэнт), а ў абрэвіятурах падае на апошнюю літару (скарачэньне). Націск у сказе падае звычайна на якія-небудзь знамянальныя словы, а словы службовыя націску пазбаўленыя. Націск, рух тону, тэмп і паўзы ў сукупнасьці даюць інтанацыю.

Беларусь |

На лістапад 2011 г. у сярэдніх школах Беларусі нямецкая мова вывучалася ў якасьці замежнай 19% вучняў^[1].

Глядзіце таксама |

• ß


• Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz

Вонкавыя спасылкі |

Вікіпэдыя мае вэрсію на нямецкай мове

Нямецкая мова — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

1. 
   ^ Надзея Нікалаева. Колькі моваў ты ведаеш, столькі разоў ты і чалавек // Зьвязда : газэта. — 9 лістапада 2011. — № 213 (27077). — С. 4. — ISSN 1990-763x.