Прагляд крыніцы для Злучаныя Штаты Амэрыкі Навігацыйнае мэню-revi-revi

-revi-reviaccount preferencesЗлучаныя Штаты Амэрыкі
Прагляд крыніцы для Злучаныя Штаты Амэрыкі

← Злучаныя Штаты Амэрыкі
Перайсьці да навігацыі
Перайсьці да пошуку
Вы ня маеце дазволу на рэдагаваньне гэтай старонкі з наступнай прычыны:
Your IP address is in a range which has been blocked on all wikis.
The block was made by -revi (meta.wikimedia.org).
The reason given is Open proxy: Leaky webhost: Contact stewards if you're affected.
Start of block: 17:52, 20 красавіка 2018
Expiration of block: 17:52, 20 красавіка 2020
You can contact -revi to discuss the block.
You cannot use the "Даслаць ліст" feature unless a valid email address is specified in your account preferences and you have not been blocked from using it.
Your current IP address is 2a02:4780:bad:23:fced:1ff:fe23:496, and the blocked range is 2A02:4780:BAD:0:0:0:0:0/48.
Please include all above details in any queries you make.
Вы можаце праглядаць і капіяваць крынічны тэкст гэтай старонкі.
Месцазнаходжаньне = United States (orthographic projection).svg<br/><br/>'''Злу́чаныя Шта́ты Амэ́рыкі''', '''Задзіночаныя Гаспада́рствы Паўночнай Амэ́рыкі''' ці скарочана '''ЗША''' (The United States of America, скарочана таксама ''USA'', ''U.S.'') — фэдэрацыйная рэспубліка<ref>The New York Times Guide to Essential Knowledge, Second Edition: A Desk Reference for the Curious Mind. St. Martin’s Press. 2007. p. 632. ISBN.</ref><ref>Onuf, Peter S. (1983). The Origins of the Federal Republic: Jurisdictional Controversies in the United States, 1775—1787. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN.</ref> ў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыцы]], якая складаецца з 50 штатаў, адной [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)|фэдэральнай акругі]] і некалькіх астраўных тэрыторыяў. 48 штатаў і фэдэральная акруга Калюмбія знаходзяцца ў цэнтральнай частцы Паўночнай Амэрыкі паміж [[Канада]]й і [[Мэксыка]]й. Штат [[Аляска (штат)|Аляска]] зьяўляецца самым паўночным зь іх і месьціцца ў паўночна-заходняй частцы мацерыку, у той час як 50-ы штат, [[Гаваі]], уяўляе сабой архіпэляг у сярэдзіне [[Ціхі акіян|Ціхага акіяну]]. Дзяржава таксама мае пяць населеных і дзевяць незаселеных тэрыторыяў у Ціхім акіяне й [[Карыбскае мора|Карыбскім басэйне]]. Гістарычна склаўся падзел ЗША на тры галоўныя рэгіёны: Поўнач, Поўдзень і Захад. З агульнай плошчай у 9,83 км² у Злучаных Штатах пражываюць каля 316 млн чалавек, дзякуючы чаму краіна зьяўляецца чацьвертай паводле велічыні агульнай плошчы й трэцяй паводле колькасьці насельніцтва. ЗША зьяўляюцца аднымі з самых этнічна разнастайнымі й шматнацыянальнымі краінамі сьвету, у выніку буйнамаштабнай іміграцыі са шматлікіх краінаў сьвету<ref>Adams, J.Q.; Strother-Adams, Pearlie (2001). Dealing with Diversity. Chicago: Kendall/Hunt. 0-7872-8145-X.</ref>. Геаграфія й клімат Злучаных Штатаў таксама надзвычай разнастайныя, то бок яны зьяўляюцца домам для самых разнастайных відаў дзікіх жывёлаў.<br/><br/>Злучаныя Штаты зьяўляюцца разьвітай краінай і маюць самую вялікую ў сьвеце нацыянальную эканоміку, [[Сукупны ўнутраны прадукт|СУП]] якой, паводле ацэнак, на 2013 год складаў $16,7 трлн, то бок 23% сусьветнага намінальнага СУП і 19% [[парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэту пакупніцкай здольнасьці]]<ref name="imf">[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?sy=2010&ey=2013&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=72&pr1.y=17&c=111&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CPPPSH%2CLP&grp=0&a= World Economic Outlook Database: United States]. International Monetary Fund.</ref>. Эканоміка падсілкоўваецца багацьцем прыродных рэсурсаў і самай высокай у сьвеце прадукцыйнасьці працы<ref>[http://www.cbsnews.com/2100-500395_162-3228735.html U.S. Workers World’s Most Productive]. CBS News.</ref>. Паводле велічыні СУП на душу насельніцтва ў 2010 годзе ЗША займалі шосты радок у сьвеце<ref name="imf"/>. У той час як эканоміка ЗША лічыцца постіндустрыяльнай, яна працягвае заставацца адным з найбуйнейшых сусьветных вытворцаў<ref>[http://americanmanufacturing.org/category/issues/jobs-and-economy/manufacturing-jobs-and-us-economy Manufacturing, Jobs and the U.S. Economy]. Alliance for American Manufacturing. 2013.</ref>. ЗША мае самы высокі сярэдні й мэдыяльны паказчык прыбытку хатняй гаспадаркі сярод краінаў [[Арганізацыя эканамічнага супрацоўніцтва і разьвіцьця|АЭСР]], а таксама самы высокі сярэдні заробак<ref>[http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/income/ OECD Better Life Index]. OECD Publishing.</ref><ref>[http://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/society-at-a-glance-2011/household-income_soc_glance-2011-6-en Household Income]. Society at a Glance 2011: OECD Social Indicators. OECD Publishing.</ref>, аднак займае чацьвёрты радок паводле нераўнамернага разьмеркаваньня даходаў сярод краінаў АЭСР<ref>[http://www.oecd.org/els/soc/OECD2013-Inequality-and-Poverty-8p.pdf Crisis squeezes income and puts pressure on inequality and poverty]. OECD</ref>. Прыкладна 16% насельніцтва жыве ў [[беднасьць|беднасьці]]<ref>[http://washington.cbslocal.com/2012/11/15/census-u-s-poverty-rate-spikes-nearly-50-million-americans-affected/ Census: U.S. Poverty Rate Spikes, Nearly 50 Million Americans Affected] CBS.</ref>. На краіну прыпадае 39% глябальных вайсковых выдаткаў<ref>[http://books.sipri.org/product_info?c_product_id=458 Trends in world military expenditure, 2012]. Stockholm International Peace Research Institute.</ref>, зьяўляючыся найбольш эканамічна й вайскова моцнай дзяржавай у сьвеце, вядомай палітычнай і культурнай сілай, а таксама лідэрам у галіне навуковых дасьледаваньняў і тэхналягічных інавацыяў.<br/><br/>== Гісторыя ==<br/>Дзікі Захад<br/>Людзі на тэрыторыі ЗША ўпершыню зьявіліся, паводле ацэнак архэолягаў, ад 12 да 40 тысячаў гадоў таму. Як мяркуецца, яны трапілі сюды праз [[Аляска (штат)|Аляску]], якая ў той час злучалася з [[Азія]]й.<br/><br/>=== Заснаваньне ===<br/>Гісторыі ангельскіх паселішчаў, зь якіх пасьля сфармаваліся ЗША, пачалася з заснаваньня Джэймзтаўну ў Вірджыніі ў 1607 годзе. У 1696 годзе прыняцьце чарговага закону аб мараплаўстве і ўсталяваньне новага міністэрства гандлю [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] заклалі асновы імпэрскай сыстэмы. На працягу дзевяці дзесяцігодзьдзяў ўтварыліся 13 калёніяў, там разьвілася сыстэма рабаўладаньня, укараніліся ангельская культура, [[ангельская мова]] і брытанскія палітычныя інстытуты.<br/><br/>Наступны пэрыяд каляніяльнай гісторыі (1696—1763) быў адзначаны малаважнымі зьменамі ў сыстэме імпэрскае адміністрацыі і пераўтварэньнем практычна ўсіх бакоў жыцьця калёніяў. У гэты час адбываўся няўхільны рост насельніцтва, разьвівалася дынамічная, арыентаваная на экспарт, эканоміка, умацоўваўся аўтарытэт асамблеяў — незалежных інстытутаў прадстаўнічай улады, рэлігійнае і культурнае жыцьцё калёніяў дзівіла сваёй разнастайнасьцю. Усе сем дзесяцігодзьдзяў былі апаленыя пажарамі эўрапейскіх войнаў, якія дакочваліся і да амэрыканскіх берагоў. Гэтыя войны спрыялі кансалідацыі калёніяў з мэтраполіяй у агульным змаганьні супраць французаў і гішпанцаў, што асталяваліся ў Амэрыцы. У выніку гэтых войнаў гішпанцаў выціснулі з [[Флорыда|Флорыды]], а французаў — з [[Канада|Канады]], і ад 13 калёніяў была адведзена пагроза зьнешняй агрэсіі.<br/><br/>=== Нацыянальны рух ===<br/>[[Файл:Declaration independence.jpg|міні|250пкс|зьлева|Падпісаньне [[Дэклярацыя незалежнасьці ЗША|дэклярацыі незалежнасьці]]]]<br/>Агульная колькасьць насельніцтва калёніяў перавысіла ў 1760-я гады 150 тысячаў чалавек<ref>старонкі =60</ref>. У 1763 годзе брытанскі ўрад паспрабаваў замацаваць свой кантроль над амэрыканскімі паселішчамі. Новае імпэрскае заканадаўства выклікала бурную рэакцыю ў калёніях. Сутыкнуўшыся з апазыцыяй, у 1770 годзе Вялікабрытанія адмяніла мыты на ўсё акрамя [[гарбата|гарбаты]], якая была прадметам раскошы ў калёніях. На працягу трохгадовага пэрыяду спакою адносна невялікая колькасьць радыкалаў прыкладалі намаганьні, каб працягнуць спрэчку. Найбольш уплывовым лідэрам сярод радыкалаў быў [[Сэм’юэл Адамз]] з [[Масачусэтс]]у, які строга прытрымліваўся адной мэты — незалежнасьці<ref>адказны =Пер. Л.Калабан.</ref>. У 1773 годзе ўплывовая кампанія «Іст-Індыя» атрымала ад Вялікабрытаніі права на манапольны экспарт гарбаты да калёніяў. Па ўсім Атлянтычным узьбярэжжы агентаў кампаніі «Іст-Індыя» вымагалі пайсьці ў адстаўку, а новыя пастаўкі альбо вярталі ў Вялікабрытанію, альбо складавалі ў портах. Уночы 16 сьнежня 1773 году група мужчынаў на чале з Сэм’юэлам Адамзам, пераапранутая ў індзейцаў-магаўкаў, узышлі на борты трох брытанскіх суднаў, што стаялі на якары, і выкінулі ўвесь груз гарбаты ў Бостанскую бухту. Афіцыйныя колы Вялікабрытаніі амаль што аднадушна асудзілі гэтую падзею, што атрымала назву «[[Бостанскае піцьцё гарбаты]]», як акт вандалізму і патрабавалі заканадаўчых мераў, якія б паставілі каляністаў на месца.<br/><br/>5 верасьня 1774 году ў [[Філадэлфія|Філадэлфіі]] пачаў сваю працу [[Першы Кантынэнтальны кангрэс]], на якім была прынятая дэклярацыя пра правы амэрыканскіх калёніяў на «жыцьцё, волю і ўласнасьць» і прынята рашэньне пра аб’яву гандлёвага байкоту Вялікабрытаніі. У 1776 годзе калёніі прынялі Дэклярацыю незалежнасьці. Да 1783 году мяцежныя калёніі заваявалі незалежнасьць сілай зброі і ўтварылі вольную канфэдэрацыю пад назовам Злучаныя Штаты Амэрыкі. У 1789 годзе сувэрэннымі грамадзянамі некалькіх штатаў была ўхваленая канстытуцыя, якая заклала асновы новай дзяржавы.<br/><br/>=== Узбуйненьне ===<br/>[[Файл:USA Territorial Growth small.gif|міні|300пкс|Гістарычная храналёгія ЗША]]<br/>Паводле першага перапісу 1790 году ў краіне пражывалі каля 4 млн чалавек. За пэрыяд з 1790 па 1815 гады колькасьць насельніцтва падвоілася, а да 1860 году дасягнула 31,5 млн. На працягу першай паловы XIX стагодзьдзя адбывалася міграцыя амэрыканцаў на захад. Насельніцтва Паўночна-Заходняй тэрыторыі, дзе ўтварыліся штаты [[Агаё]], [[Індыяна]], [[Іліной]], [[Мічыган]] і [[Вісконсін]], узрасло з 51 тысячаў у 1800 годзе да 6,9 млн у 1860 годзе. За той жа пэрыяд колькасьць насельніцтва [[Новая Ангельшчына|Новай Ангельшчыны]] ўзрасла з 1,2 млн чалавек да 3,1 млн. У 1790 годзе ў складзе насельніцтва пераважалі выхадцы з Брытанскіх астравоў, але былі таксама прадстаўнікі іншых нацыянальнасьцяў, як то [[немцы]], [[валійцы]], [[французы]], [[швайцарцы]], [[нідэрляндцы]]. Этнічны склад насельніцтва фактычна заставаўся нязьменным аж да наплыву нямецкіх і [[ірляндцы|ірляндзкіх]] імігрантаў у 1840—1850-я гады. У 1790 годзе афрыканцы, якія былі дастаўленыя сюды ў якасьці рабоў, складалі пятую частку ўсяго насельніцтва, аднак з-за заняпаду тытуняводзтва ўвоз рабоў скарачаўся. Падчас Вайны за незалежнасьць у большасьці штатах увоз рабоў быў забаронены, і ў 1808 годзе Кангрэс ЗША заканадаўча замацаваў гэтую забарону. Аднак падпольны гандаль рабамі квітнеў яшчэ доўгія гады. Падчас рэвалюцыі рабы ў большасьці паўночных штатаў здабылі волю, аднак ім рэдка даводзілася атрымаць усе грамадзянскія правы.<br/><br/>Імкненьне амэрыканцаў пашырыць тэрыторыі на захад прывяло да шэрагу доўгіх войнаў зь [[індзейцы|індзейцамі]] і гішпанцамі. Купля тэрыторыі [[Луізыяна|Луізыяны]] у французаў у 1803 годзе амаль удвая павялічыла памер краіны — гэтая тэрыторыя значна пераўзыходзіла сучасны аднайменны штат, распасьціраючыся да Канады<ref>[http://www.nps.gov/archive/jeff/lewisclark2/circa1804/heritage/louisianapurchase/louisianapurchase.htm Louisiana Purchase]. National Park Services.</ref>. Сэрыя амэрыканскіх ваенных ўварваньняў у [[Флорыда|Флорыду]] прывяла да таго, што [[Гішпанія]] павінна была саступіць частку ўзьбярэжжа [[Мэксыканскі заліў|Мэксыканскага заліву]] ў 1819 годзе. У гэтыя часы шырока было пашырана будаўніцтва [[Чыгунка|чыгункі]].<br/><br/>З 1820 па 1850 гады Джэксанава дэмакратыя пачала падвяргацца шэрагу рэформаў, якія ўключалі пашырэньне выбарчага права для мужчынаў. Гэта прывяло да ўзьнікненьня дзьвюхпартыйнай сыстэмы з 1828 па 1854 гады. У 1845 годзе ЗША анэксавала [[Тэхас|Рэспубліку Тэхас]]. [[Арэгонская дамова]] 1846 году зь Вялікабрытаніяй прывяла да ўсталяваньня кантролю ЗША сучасным амэрыканскім паўночным захадам. Перамога ў амэрыкана-мэксыканскай вайне прывяла да саступкі Мэксыкай [[Каліфорнія|Каліфорніі]] і вялікай часткі сучаснага паўднёвага захаду ЗША. [[Каліфарнійская залатая ліхаманка]] 1848—1849 гадоў стымулявала міграцыю ў заходні рэгіён краіны і стварэньне дадатковых заходніх штатаў. Пасьля [[Грамадзянская вайна ў ЗША|грамадзянскай вайны]] ў ЗША, новыя транскантынэнтальная чыгунка паскорыла [[перасяленьне]] на захад, і, тым самым, павелічэньнем канфліктаў з карэннымі народамі Амэрыкі.<br/><br/>У сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя ў выніку працяглых спробаў [[Расейская імпэрыя|Расея]] прадае ЗША Аляску, якая напачатку ХХ стагодзьдзя атрымала статус дадатковага штату краіны. Пазьней далучаныя Гаваі й Пуэрта-Рыка, пры гэтым апошняя тэрыторыя дагэтуль ня мае статусу штату (аднак у рэгіёне дзейнічаюць рухі, мэтаю якіх зьяўляецца здабыцьцё статусу штату для тэрыторыі).<br/><br/>== Геаграфія ==<br/>[[Файл:Barns grand tetons.jpg|міні|250пкс|Скалістыя горы]]<br/>Злучаныя Штаты ўтвараюць чацьвертую паводле плошчы краіну ў сьвеце пасьля [[Расея|Расеі]], [[Канада|Канады]] й [[Кітай|Кітаю]]. Кантынэнтальная частка ЗША займае тэрыторыю ад Атлянтычнага да Ціхага акіянаў, і пралягае паміж [[Канада]]й, [[Мэксыка]]й і Мэксыканскай затокай. [[Аляска (штат)|Аляска]] — самы вялікі паводле плошчы штат. Ён аддзелены ад кантынэнтальнай часткі Канадай, берагі Аляскі — на Ціхім і Паўночным акіяне. [[Гаваі]] ўтвараюць архіпэляг у Ціхім акіяне на паўднёвы захад ад Паўночнай Амэрыкі. [[Пуэрта-Рыка]] — востраў у [[Карыбскае мора|Карыбскім моры]]. Тэрыторыя краіны амаль цалкам знаходзіцца ў Заходнім пашар’і Зямлі, аднак выключэньне складае толькі тэрыторыя [[Гуам]]у і заходняя частка Аляскі.<br/><br/>=== Будова паверхні ===<br/>[[Файл:Dry Arkansas River.jpg|міні|250пкс|Вялікія раўніны]]<br/>Асноўную частку тэрыторыі ЗША паводле асаблівасьцяў рэльефу дзеляць на восем правінцыяў: [[Апалачы (горы)|Апалачы]], Берагавыя раўніны, Унутраныя ўзвышшы, Унутраныя раўніны, узвышша ля возера Верхняга, [[Скалістыя горы]], Міжгорныя плято і Ціхаакіянскія Берагавыя горы. Аляска і [[Гавайскія астравы]] таксама зьяўляюцца самастойнымі правінцыямі.<br/><br/>Найвышэйшы пункт краіны — [[Макінлі (гара)|Макінлі]], якая месьціцца ў штаце Аляска і мае вышыню ў 6193 мэтры.<br/><br/>=== Клімат ===<br/>ЗША адрозьніваюцца вялікай разнастайнасьцю кліматычных умоваў. На асноўнай тэрыторыі краіны вылучаюць дзьве галоўныя кліматычныя вобласьці — Усходнюю і Заходнюю. Мяжа паміж імі праходзіць прыкладна ўздоўж мэрыдыяну 100° з. д.<br/><br/>Усходняя вобласьць у цэлым характарызуецца вільготным кліматам зь сярэдняй гадавой колькасьцю ападкаў ад 500 мм уздоўж мэрыдыяну 100° з.д. да больш 1500 мм на паўднёвым усходзе. Асноўная крыніца ападкаў — цёплае вільготнае паветра, якое паступае з боку Мэксіканскага заліву, і — у значна меншай ступені — з боку Атлянтычнага акіяну. Тэмпэратуры ў гэтай вобласьці больш залежаць ад шыраты мясцовасьці, чым ад вышыні паверхні, і даволі раўнамерна падвышаюцца з поўначы на поўдзень. У выніку лета на поўначы кароткае і цёплае, на поўдні працяглае і гарачае, а зіма на поўначы доўгая і халодная, на поўдні кароткая і вельмі цёплая.<br/><br/>Вялікая частка Ўсходняй вобласьці зазнае частыя зьмены надвор’я, галоўным чынам таму, што струмені цёплага паветра з поўдня часта перарываюцца масамі халоднага паветра, якое пранікае з поўначы. Асабліва зьменлівае надвор’е ў Новай Ангельшчыне, дзе ветраныя дажджлівыя пэрыяды хутка зьмяняюцца бясхмарнымі і сухімі.<br/><br/>У Заходняй вобласьці горны рэльеф аказвае вялікі ўплыў на цыркуляцыю атмасфэры. Калі вільготныя паветраныя масы, якія рухаюцца ад Ціхага акіяну на ўсход, падымаюцца над высокімі гарамі, там выпадаюць ападкі. Адпаведна наветраныя заходнія схілы гор значна лепш забясьпечаныя вільгацьцю, чым шырокія арыдныя тэрыторыі, разьмешчаныя з зацішнога боку ў дажджавым цені гор. Хоць у цэлым Заходняй вобласьці ўласьцівыя арыдны клімат, сярэдняя гадавая колькасьць ападкаў вагаецца ад меней 120 мм у пустыні [[Пустыня Санора|Санора]] да больш 2500 мм у некаторых мясцовасьцях Берагавых хрыбтоў.<br/><br/>Тэмпэратуры ў Заходняй вобласьці залежаць ад шыраты і вышыні мясцовасьці, а ў прыбярэжных раёнах адчуваецца ўзьдзеяньне акіяну. Самыя высокія часткі гор знаходзяцца ў зімовых умовах, тады як у самых паўднёвых пустынях вялікую частку году пераважае гарачае надвор’е. Скалістыя горы абараняюць іх ад уварваньня халодных паветраных мас з поўначы.<br/><br/>=== Гідраграфія ===<br/>[[Файл:Miss R dam 27.jpg|міні|250пкс|зьлева|Рака [[Місысыпі (рака)|Місысыпі]] ў прадмесьцях [[Сэнт-Луіс]]у]]<br/>Амаль усе рэкі асноўнай тэрыторыі ЗША ўпадаюць у [[Атлянтычны акіян|Атлянтычны]] і [[Ціхі акіян]]ы. Вялікая частка рачнога сьцёку накіроўваецца ў [[Мэксыканскі заліў]], які зьяўляецца часткай Атлянтычнага акіяну. Ягоны вадазборны басэйн распасьціраецца да [[Скалістыя горы|Скалістых гор]] на захадзе, [[Апалачы (горы)|Апалачаў]] на ўсходзе і мяжы з Канадай на поўначы. Некаторыя рэкі, як напрыклад [[Рыё-Грандэ]], працякаюць непасрэдна ў Мэксыканскі заліў. Большасьць рэк належыць да гіганцкай сыстэмы, сфармаванай ракой [[Місысыпі (рака)|Місысыпі]] (даўжыня — 3757 км) і ейным галоўным прытокам ракой [[Мізуры (рака)|Мізуры]] (даўжыня — 4127 км). Мноства рэк, пераважна кароткіх, упадае ў Атлянтычны акіян. Самыя доўгія зь іх, працягласьцю ў некалькі сотняў кілямэтраў, пачынаюцца ў Апалачах. Сьцёк з вобласьці Вялікіх азёраў накіраваны на паўночны ўсход па рацэ [[Рака Сьвятога Лаўрэнція|Сьвятога Лаўрэнція]], якая ўпадае ў Атлянтычны акіян на тэрыторыі Канады.<br/><br/>На Захадзе ЗША сыстэмы рэк [[Калумбія (рака)|Калумбія]], [[Каларада (рака)|Каларада]] і Сакрамэнта-Сан-Хоакін утвараюць асноўныя вадазборныя басэйны і ўпадаюць у Ціхі акіян. Аднак у арыдных і сэміарыдных раёнах, аддаленых ад узьбярэжжа акіяну, мноства перасыхаючых рэк і некалькі рэк са сталым сьцёкам упадаюць у азёры ў замкнёных катлавінах. Невялікая частка тэрыторыі ЗША, пераважна ў штатах [[Мінэсота]] і [[Паўночная Дакота]], прымеркаваная да вадазборнага басэйну, сьцёк зь якога накіраваны да поўначы праз возера [[Вініпэг (возера)|Вініпэг]], раку [[Нэлсан (рака)|Нэльсан]] і [[Гудзонаў заліў]] у [[Арктычны акіян]].<br/><br/>У ЗША знаходзіцца мноства азёраў. Самім вялікім зь іх зьяўляецца [[Мічыган (мічыган)|Мічыган]] (57 440 кв. км), адзінае зь пяці [[Вялікія Амэрыканскія азёры|Вялікіх азёраў]], цалкам зьмешчанае ў межах ЗША. Другое памерамі — [[Вялікае Салёнае возера]] ў штаце [[Юта]] (2850 кв. км).<br/><br/>== Палітыка ==<br/>[[Файл:Capitol Building Full View.jpg|250пкс|міні|[[Капітоль (Вашынгтон)|Капітоль]], у якім праводзіць свае паседжаньні [[Кангрэс ЗША]]]]<br/>Дзяржаўны лад ЗША — прэзыдэнцкая рэспубліка. Прэзыдэнт абіраецца на дзьвюхступенных выбарах. Кандыдаты ад палітычных партыяў спачатку павінны перамагчы ў [[праймэрыз]] (якія ў некаторых штатах маюць назву ''кокусы''). У выбарах удзельнічае ўсё насельніцтва краіны ва ўзросьце ад 18 гадоў незалежна ад плоцевай ды расавай праналежнасьці. Заканадаўчую ўладу ў краіне ажыцьцяўляе [[Палата прадстаўнікоў ЗША|Палата прадстаўнікоў]]. Гістарычна склалася, што большасьць месцаў у Палаце Прадстаўнікоў маюць сябры дзьвюх партыяў — [[Рэспубліканская партыя ЗША|Рэспубліканскай]] ды [[Дэмакратычная партыя|Дэмакратычнай]], што дало падставу лічыць амэрыканскую палітычную сыстэму дзьвюхпартыйнай. Уладу ў штатах прадстаўляюць губэрнатары, якія абіраюцца мясцовым насельніцтвам. Прэзыдэнт краіны абіраецца паводле традыцыйнае сыстэмы, вядомай як ''[[калегія выбарцаў]]''.<br/><br/>== Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ==<br/>float=right<br/>Дзяржава складаецца з 50 [[Штат ЗША|штатаў]], якія зьяўляюцца раўнапраўнымі суб’ектамі фэдэрацыі, і сталічнай [[Вашынгтон (акруга Калюмбія)|фэдэральнай акругі Калюмбія]].<br/><br/>Кожны штат мае сваю [[канстытуцыя|канстытуцыю]], заканадаўчую, выканаўчую і судовую ўлады.<br/><br/>Штаты падзяляюцца на [[акругі ЗША|акругі]] (у [[Луізыяна|Луізыяне]] гістарычна склаўся тэрмін «прыход» (''parish''); у [[Аляска (штат)|Алясцы]] ўжываюць тэрмін «бора» (''borough''), — драбнейшыя адміністрацыйныя адзінкі, якія звычайна ня маюць істотных урадавых функцыяў. Найболей вядомай функцыяй графстваў зьяўляецца кіраваньне дзяржаўнымі школамі. Мясцовым жыцьцём населеных пунктаў кіруюць муніцыпалітэты.<br/><br/><center><br/><br/></center><br/><br/>== Эканоміка ==<br/>[[Файл:United States Export Treemap (2011).png|міні|300пкс|Мапа экспарту ЗША ў 2011 годзе. ЗША зьяўляецца другой краінай у сьвеце паводле экспарту.]]<br/>Эканоміка Злучаных Штатаў абапіраецца на [[капіталізм|капіталістычныя]] прынцыпы і падсілкоўваецца багатымі [[карысныя выкапні|прыроднымі рэсурсамі]] і высокай прадукцыйнасьцю. Паводле зьвестак [[Міжнародны валютны фонд|Міжнароднага валютнага фонду]], СУП ЗША складае 16,8 трлн даляраў, складаючы такім чынам 24% ад сусьветнага валавога прадукту паводле рынкавых абменных курсах і больш за 19% ад валавога сусьветнага прадукту паводле [[парытэт пакупніцкай здольнасьці|парытэту пакупніцкай здольнасьці]]<ref name="imf"/>. Нацыянальны СУП быў каля 5% большым чым парытэт пакупніцкай здольнасьці 2014 году [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага зьвязу]], насельніцтва якога больш на 62% за насельніцтва Злучаных Штатаў<ref>[http://useconomy.about.com/od/grossdomesticproduct/p/largest_economy.htm World's Largest Economy]. About.com</ref>. Аднак, намінальні амэрыканскі СУП ацэньваецца ў $ 17,528 трлн даляраў па стане на 2014 год, што каля 5% менш за гэты ж самы паказчык Эўрапейскага зьвязу<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2014/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=17&pr.y=20&sy=2012&ey=2019&scsm=1&sort=country&ds=.&br=1&c=110%2C998&s=NGDPD%2CPPPGDP&grp=1&a=1 European Union GDP]. International Monetary Fund.</ref>. З 1983 па 2008 гады рэальны гадавы рост СУП складаў 3,3%, што больш ў параўнаньні зь сярэднім паказчыкам астатніх краінаў [[G7]], які маюць каля 2,3%<ref>[http://www.hoover.org/publications/policy-review/article/123566 The Mismeasure of Inequality]. Policy Review.</ref>. Краіна займае дзявятае месца ў сьвеце па намінальным СУП на душу насельніцтва і шостае паводле паказчыку СУП на душу насельніцтва па парытэту пакупніцкай здольнасьці<ref name="imf"/>. [[Амэрыканскі даляр|Даляр ЗША]] зьяўляецца асноўнай рэзэрвовай валютай у сьвеце<ref>[http://www.imf.org/external/np/sta/cofer/eng/cofer.pdf Currency Composition of Official Foreign Exchange Reserves]. International Monetary Fund.</ref>.<br/><br/>Злучаныя Штаты зьяўляюцца найбуйнейшым імпартэрам тавараў і другім паводле велічыні экспартэрам, н езважаючы на тое, што экспарт на душу насельніцтва зьяўляецца адносна нізкімі. У 2010 годзе агульны гандлёвы дэфіцыт ЗША складаў $635 млн<ref name="greyhill">[http://greyhill.com/trade-statistics Trade Statistics]. Greyhill Advisors.</ref>. [[Канада]], [[Кітай]], [[Мэксыка]], [[Японія]] й [[Нямеччына]] зьяўляюцца галоўнымі гандлёвымі партнэрамі краіны<ref>[http://www.census.gov/foreign-trade/top/dst/current/balance.html Top Ten Countries with which the U.S. Trades]. U.S. Census Bureau.</ref>. У 2010 годзе [[нафта]] была найбуйнейшай імпартным таварам, у той час як транспартнае абсталяваньне зьяўлялася найбуйнейшым экспартным таварам<ref name="greyhill"/>. Кітай зьяўляецца найбуйнейшым замежным трымальнікам [[дзяржаўны доўг ЗША|дзяржаўнага доўгу ЗША]]<ref>[http://www.csmonitor.com/USA/Politics/DC-Decoder/2011/0204/National-debt-Whom-does-the-US-owe National debt: Whom does the US owe?]. The Christian Science Monitor.</ref>. Паводле справаздачы [[Міжнароднае энэргетычнае агенцтва|Міжнароднага энэргетычнага агенцтва]] (Парыж, Францыя), у ліпені 2013 году здабыча вуглевадародаў у ЗША перасягнула 22 млн [[Барэль|бочак]] (3,498 млрд літраў) за дзень у сувязі з распрацоўкай [[лупняк]]овых радовішчаў Бакен у [[Паўночная Дакота|Паўночнай Дакоце]] і Ігл-Форд у Тэхасе. У выніку ЗША выперадзілі Расею па нафтаздабычы і занялі 2-е месца ў сьвеце пасьля Саудаўскай Арабіі. Рост нафтаздабычы з лупнякоў у ЗША ў наступныя гады істотна абнізіў цэны на нафту на сусьветным рынку, бо дагэтуль ЗША працяглы час былі аднымі з найбольшых імпартэраў нафты ў сьвеце<ref>загаловак=ЗША апярэджваюць Расею па нафтаздабычы</ref>.<br/><br/>У 2009 годзе прыватны сэктар, паводле ацэнак, складаў 86,4% ад эканомікі, з улікам фэдэральнай урадавай дзейнасьці ў 4,3% і дзйнасьці органаў мясцовага самакіраваньня і ўрадаў штатаў у 9,3%<ref>[http://greyhill.com/gdp-by-industry/ GDP by Industry]. Greyhill Advisors.</ref>. Не зважаючы на тое, што эканоміка краіны дасягнула постіндустрыяльнага ўзроўню разьвіцьця й ягоныя [[сэктар паслуг|сэктары паслуг]] складаюць 67,8% ад СУП, Злучаныя Штаты па-ранейшаму зьяўляюцца буйной індустрыяльнай дзяржавай<ref name="usinfo-usa-economy">[https://web.archive.org/web/20080312123609/http://usinfo.state.gov/products/pubs/economy-in-brief/page3.html USA Economy in Brief]. U.S. Dept. of State, International Information Programs.</ref>.<br/><br/>[[Хімічная прамысловасьць]] зьяўляецца асноўнай сфэрай прамысловасьці ў ЗША<ref>[http://www.census.gov/compendia/statab/2009/tables/09s0964.xls Table 964—Gross Domestic Product in Current and Real (2000) Dollars by Industry: 2006]. U.S. Census Bureau.</ref>. Злучаныя Штаты зьяўляюцца трэцім паводле велічыні вытворцам нафты ў сьвеце, а таксама ейным найбуйнейшым імпартэрам. ЗША зьяўляюцца галоўным у сьвеце вытворцам [[электрычнасьць|электрычнай]] і [[ядзерная энэргія|ядзернай энэргіі]], а таксама вырабніцтва [[звадкаваны прыродны газ|звадкаванага прыроднага газу]], [[серка|серы]], [[фасфаты|фасфатаў]] і солі. Акрамя таго іншымі асноўнымі галінамі прамысловасьці зьяўляюцца [[мэталюргія]], [[машынабудаваньне]], аэракасьмічная, электронная, харчовая і вайсковая прамысловасьці. У гэты ж час на [[сельская гаспадарка|сельскую гаспадарку]] прыходзіцца крыху менш за 1% СУП<ref name="usinfo-usa-economy"/> аднак Злучаныя Штаты зьяўляюцца найбуйнейшым у сьвеце вытворцам [[кукуруза|кукурузы]] і [[Соя культурная|соевых бабоў]]<ref>[https://web.archive.org/web/20080112182404/http://www.grains.org/page.ww?section=Barley,+Corn+%26+Sorghum&name=Corn Corn]. U.S. Grains Council.</ref><ref>[http://www.worldwatch.org/node/5442 Soybean Demand Continues to Drive Production]. Worldwatch Institute.</ref>.<br/><br/>Разам з тым для ЗША характэрныя высокі зьнешні доўг, вялікія карпаратыўныя даўгі і запазычанасьці па [[іпатэка|іпатэцы]], нізкі ўзровень ашчаджэньняў, падзеньне кошту на нерухомасьць, то бок праблема інвэставаньня, вялікі плацёжны дэфіцыт. Узровень беспрацоўя — 9,5% (травень 2009). Асноўныя сэктары: сельская гаспадарка (0,9%), прамысловасьць (20,6%), сфэра паслуг (78,5%).<br/><br/>== Дэмаграфія ==<br/>Greencard<br/>[[Файл:Census-2000-Data-Top-US-Ancestries-by-County.svg|міні|290пкс|Найбуйнейшыя групы паводле паходжаньня па акругах ў 2000 годзе]]<br/>Згодна са зьвесткамі Бюро перапісу насельніцтва ЗША насельніцтва краіны цяпер складае амаль 318,5 млн чалавек<ref>[http://www.census.gov/population/www/popclockus.html U.S. POPClock Projection]. U.S. Census Bureau.</ref>, уключаючы 11,2 млн нелегальных імігрантаў. Насельніцтва ЗША павялічылася амаль у чатыры разы за XX стагодзьдзе, ад прыкладна 76 мільёнаў у 1900 годзе да сёньняшняга паказчыку<ref>[http://www.census.gov/prod/2005pubs/06statab/pop.pdf Statistical Abstract of the United States]. United States Census Bureau. 2005.</ref>. Злучаная Штаты зьяўляюцца трэцяй самай населенай краінай у сьвеце, пасьля [[Кітай|Кітаю]] і [[Індыя|Індыі]], аднак ЗША зьяўляецца адзінай буйной прамыслова разьвітай краінай, у якой прагназуецца значнае павелічэньне колькасьці насельніцтва<ref>[https://web.archive.org/web/20070604165856/http://www.prcdc.org/summaries/uspopperspec/uspopperspec.html Executive Summary: A Population Perspective of the United States]. Population Resource Center.</ref>. Самым густанаселеным штатам зьяўляецца [[Каліфорнія]] з насельніцтвам у 36 893 799 чалавек. Паводле Бюро перапісу, самы хуткі рост насельніцтва з 1990 па 2000 год назіраўся ў штатах [[Нэвада]] (66,3%), [[Арызона]] (40%) і [[Каларада]] (30,6%).<br/><br/>Злучаныя Штаты маюць вельмі разнастайнае насельніцтва, то бок налічваецца 31 этнічная група паводле паходжаньня, у якія ўваходзяць больш за мільён жыхароў<ref name="ancestry">[http://www.census.gov/prod/2004pubs/c2kbr-35.pdf Ancestry 2000]. U.S.Census Bureau.</ref>. Нямецкія амэрыканцы зьяўляюцца самай вялікай этнічнай групай, у іхных шэрагах налічваецца больш за 50 мільёнаў чалавек. Другой паводле велічыні зьяўляюцца ірляндзкія амэрыканцы (каля 35 млн), наступныя — амэрыканцы мэксыканскага паходжаньня (каля 31 млн) і ангельскія амэрыканцы (каля 27 млн). Іншыя буйныя групы эўрапейскага паходжаньня ўключаюць у сябе італьянцаў, швэдаў, фінаў і палякаў, пры гэтым усе зь пералічаных этнасаў, як правіла, гістарычна сканцэнтраваныя ў тым ці іншым рэгіёне. Прыбыцьцё прадстаўнікоў этнасаў эўрапейскага паходжаньня мае даўнюю гісторыю, сыходзячы часьцяком у ХІХ або нават XVIII стагодзьдзі, некаторыя зь іхніх сьвятаў укараніліся ў агульнаамэрыканскай культуры (напрыклад, [[дзень сьвятога Патрыка]]). Прыкладна адна дзясятая ад насельніцтва ЗША вядзе паходжаньне ад пурытанаў — першых эўрапейскіх насельнікаў сучаснае тэрыторыі ЗША. З канца ХІХ стагодзьдзя з эканамічных прычынаў узьнікае [[беларусы ў ЗША|беларуская дыяспара]], якая папаўняецца ў сярэдзіне наступнага стагодзьдзя дзякуючы эміграцыі антысавецкай інтэлігенцыі; дзякуючы ёй была разгорнутая параўнальна актыўная культурная дзейнасьць, у прыватнасьці, беларусы былі прызнаныя ў рамках Акту аб паняволеных народах. Першай асобай беларускага паходжаньня, якая адзначылася вядомай дзейнасьцю ў ЗША, зьяўляецца [[Тадэвуш Касьцюшка]], які пэўны час удзельнічаў у незалежніцкім руху ЗША.<br/><br/>Белыя амэрыканцы зьяўляюцца самай вялікай расавай групай. [[Афраамэрыканцы]] ёсьць найбуйнейшай у краіне расавай меншасьцю і трэцяй паводле велічыні групай паводле паходжаньня<ref name="ancestry"/>. Амэрыканцы азіяцкага паходжаньня зьяўляюцца другой паводле велічыні расавай меншасьцю краіны. Трыма найбуйнейшымі азіяцкімі амэрыканскімі этнічнымі групамі зьяўляюцца амэрыканцы кітайскага паходжаньня, філіпінскія амэрыканцы і амэрыканцы індыйскага паходжаньня<ref name="ancestry"/>.<br/><br/>Амэрыканцы індзейскага паходжаньня дагэтуль зьяўляюцца прыкметнай часткай насельніцтва ва ўсходніх штатах, па ўсёй краіне яны маюць рэзэрвацыі — своеасаблівую форму мясцовай аўтаноміі. У Алясцы пражываюць [[эскімосы]] й [[алеуты]] — апошнія адзначаюцца значнай дзельлю ахрышчаных у маскоўскае праваслаўе, атрыманае празь дзейнасьць расейскіх даамэрыканскіх калянізатараў.<br/><br/>У 2012 фінансавым годзе больш за адзін мільён імігрантаў атрымалі правы на законнае пражываньне ў краіне, пры гэтым большасьць зь іх атрымалі правы згодна з праграмай узьяднаньня сем’яў.<br/><br/>З гістарычных прычынаў моваю большасьці насельніцтва, а таксама моваю міжнацыянальнае камунікацыі краіны стала [[ангельская мова]]. Ангельская мова зьяўляецца роднай для абсалютнае большасьці неангельскага эўрапейскага насельніцтва ЗША (за выключэньнем мігрантаў цяперашняга часу), гэтая ж мова дэ-факта мае статус дзяржаўнай (аднак заканадаўча панятак аб дзяржаўнай мове адсутнічае).<br/><br/>=== Рэлігія ===<br/>Першая папраўка да Канстытуцыі ЗША гарантуе свабоду веравызнаньня і забараняе кангрэсу прымаць законы, якія будуць тычацца рэлігійных справаў. [[Хрысьціянства]] на сёньняшні дзень зьяўляецца найбольш распаўсюджанай рэлігіяй, якая практыкуецца ў краіне, але вызнаюцца, таксама, і іншыя рэлігіі. Паводле апытаньня 2013 году 56% амэрыканцаў заявілі, што рэлігія адыгрывае «вельмі важную ролю ў іхным жыцьці», значна больш высокую лічбу, чым у любой іншай разьвітой краіне<ref>[http://www.gallup.com/poll/1690/Religion.aspx#1 Religion]. Gallup.</ref>. У 2009 годзе паводле апытаньня [[інстытут Гэлапа|інстытуту Гэлапа]] 42% амэрыканцаў заявілі, што яны наведваюць царкву штотыдзень або амаль штотыдзень, гэтыя лічбы вагаліся ад мінімуму ў 23% у штаце [[Вэрмонт]] да ўзроўню ў 63% у штаце [[Місысыпі (штат)|Місысыпі]]<ref>[http://www.gallup.com/poll/125999/mississippians-go-church-most-vermonters-least.aspx Mississippians Go to Church the Most; Vermonters, Least]. Gallup.</ref>. Як і ў іншых заходніх краінах дзель [[атэізм|атэістаў]] у ЗША паступова павялічваецца. Бязьвер’е імкліва расьце сярод амэрыканцаў да 30 гадоў<ref>[http://religion.blogs.cnn.com/2012/06/12/pew-survey-doubt-of-god-growing-quickly-among-millennials/ Pew Survey: Doubt of God Growing Quickly among Millennials]. CNN.</ref>. Апытаньні паказваюць, што ў цэлым амэрыканская арганізаваная рэлігійная дзейнасьць зьніжаецца<ref>[http://www.huffingtonpost.com/2012/07/12/us-confidence-in-organized-religion-at-low-point_n_1669100.html?utm_hp_ref=religion American Confidence In Organized Religion At All Time Low]. Huffington Post.</ref>, і, што больш маладых амэрыканцаў, у прыватнасьці, становяцца ўсё больш нерэлігійнымі<ref>[http://www.pewforum.org/Age/Religion-Among-the-Millennials.aspx Religion Among the Millennials]. The Pew Forum on Religion & Public Life.</ref>.<br/><br/>Паводле апытаньня 2012 году 73% дарослых грамадзянаў ЗША вызнаюць сябе хрысьціянінамі<ref name="nones">[http://www.pewforum.org/2012/10/09/nones-on-the-rise/ "Nones" on the Rise]. Pew Forum on Religion & Public Life.</ref>, што ў параўнаньні з 86,4% у 1990 годзе зьяўляецца меншым паказчыкам<ref>[http://www.gc.cuny.edu/CUNY_GC/media/CUNY-Graduate-Center/PDF/ARIS/ARIS-PDF-version.pdf?ext=.pdf American Religious Identification Survey 2001]. CUNY Graduate Center.</ref>. На [[пратэстанцтва|пратэстанцкія]] дэнамінацыі прыпадала 48% ад колькасьці ўсяго насельніцтва, у той час як на вернікаў [[Каталіцкая Царква|рымска-каталіцкай царквы]] прыпадала 22%<ref name="nones"/>. На іншыя нехрысьціянскія рэлігіі ў 2012 годзе прыходзілася 6% насельніцтва. Гэты паказчык крыху павялічыўся ў параўнаньні з 4% у 2007 годзе<ref name="nones"/>. У ходзе апытаньня 19,6% амэрыканцаў назвалі сябе [[агнастыцызм|агностыкам]], атэістам ці проста, што ня маюць аніякай рэлігіі.<br/><br/>== Адукацыя і культура ==<br/>[[Файл:University-of-Virginia-Rotunda.jpg|міні|250пкс|Унівэрсытэт Вірджыніі, які быў заснаваны Томасам Джэфэрсанам у 1819 годзе, зьяўляецца адным са шматлікіх дзяржаўных унівэрсытэтаў краіны]]<br/>Пачатковая адукацыя ў ЗША пераважна дзяржаўная, кантралюецца і фінансуецца на трох узроўнях: фэдэральным, штату, мясцовым, і рэгулююцца Дэпартамэнтам адукацыі ЗША шляхам увядзеньня абмежаваньняў на фэдэральныя гранты. Існуе разгалінаваная сыстэма дзяржаўных школ. У большасьці штатаў, дзеці абавязаны наведваць школу ва ўзросьце ад шасьці або сямі гадоў, пакуль ім ня споўніцца 18 гадоў. Такім чынам існуе сыстэма з 12 клясаў, якая дае базавую сярэдную адукацыю. У некаторых штатах час навучаньня ў школе меншы<ref>[http://nces.ed.gov/programs/digest/d02/dt150.asp Ages for Compulsory School Attendance]. U.S. Dept. of Education</ref>. Каля 12% дзяцей навучаюцца ў парафіяльных або рэлігійных прыватных школых. Крыху больш за 2% дзяцей праходзяць хатняе навучаньне. ЗША выдатковаўюць на адукацыю аднаго чалавека больш чым любая іншая краіна ў сьвеце, то бок на 2010 год на кожнага школьніка была выдаткавана больш за 11 тысячаў даляраў<ref>[http://www.cbsnews.com/8301-202_162-57590921/u.s-education-spending-tops-global-list-study-shows/ U.S. education spending tops global list, study shows]. CBS.</ref>. Каля 80 % амэрыканскіх студэнтаў наведваюць дзяржаўныя ўнівэрсытэты<ref>[http://cla.umn.edu/news/clatoday/summer2002/dean.php Public Education for the Common Good]. University of Minnesota.</ref>. У Злучаных Штатаў існуе вялікая колькасьць прыватных і дзяржаўных вышэйшых навучальных установаў. У адпаведнасьці зь міжнародных рэйтынгамі, 13 або 15 амэрыканскіх каледжаў і ўнівэрсытэтаў уваходзіць у топ-20 навучальных установаў сьвету<ref>[http://www.topuniversities.com/university-rankings/world-university-rankings/2010 QS World University Rankings]. Topuniversities.</ref>.<br/><br/>Узровень адукацыі ў ЗША складае 97%, аднак паводле перапісу 2003 толькі 84,5% амэрыканцаў ад 25 гадоў і старэй мелі сярэднюю адукацыю. З гістарычных прычынаў адукацыя не ўпамінаецца ў [[Канстытуцыя ЗША|Канстытуцыі]], з-за чаго рэгулюецца ў асноўным на ўзроўні штату. Адсутнічаюць уніфікаваныя фэдэральныя стандарты для навучальных установаў. У горадзе [[Мантэсума]] (акруга Сан-Мігель, штат [[Нью-Мэксыка]]) дзейнічае адзін з [[Каледжы аб’яднанага сьвету|каледжаў міжнароднай супольнасьці]] — Заходнеамэрыканскі.<br/><br/>== Спорт ==<br/>Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя<br/>[[Файл:Arian Foster fumble.jpg|міні|[[Амэрыканскі футбол]] зьяўляецца самым папулярным відам спорту ў ЗША]]<br/>Рынак для прафэсійнага спорту ў Злучаных Штатах складае прыкладна 69 млрд даляраў, прыкладна на 50% больш за ўсе краіны [[Эўропа|Эўропы]], [[Блізкі Ўсход|Блізкага Ўсходу]] і [[Афрыка|Афрыкі]], разам узятых<ref>[http://www.reuters.com/article/2008/06/18/us-pwcstudy-idUSN1738075220080618 Global sports market to hit ,1 billion in 2012]. Reuters.</ref>. [[Бэйсбол]] стала разглядацца як нацыянальны від спорту, пачынаючы з канца XIX стагодзьдзя, не зважаючы на тое, што самым папулярным відам спорту ў ЗША зьяўляецца [[амэрыканскі футбол]]<ref>[http://www.harrisinteractive.com/Insights/HarrisVault8482.aspx?PID=337 Professional Football Widens Its Lead Over Baseball as Nation’s Favorite Sport]. Harris Interactive.</ref>. Менавіта Нацыянальная футбольная ліга (НФЛ) мае самую высокую сярэднюю наведвальнасьць сярод усіх спартовых ліаў у сьвеце, а за матчам [[Super Bowl]] назіраюць мільёны заўзятараў ва ўсім сьвеце. [[Баскетбол]] і [[Хакей з шайбай|хакей]] зьяўляюцца наступнымі двума вядучымі прафэсійнымі каманднымі відамі спорту ў краіне. Коледжаўскі амэрыканскі футбол і баскетбол прыцягваюць шырокую аўдыторыю<ref>[http://www.footballfoundation.org/tabid/567/Article/53380/Passion-for-College-Football-Remains-Robust.aspx Passion for College Football Remains Robust]. National Football Foundation.</ref>. Гэтыя чатыры асноўных відаў спорту ў прафэсійных лігах разьбіты на сэзоны, якія праводзяцца ў розныя часы году, але перакрываюць адзін аднаго. У [[футбол]]е краіна прымала [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1994 году|чэмпіянат сьвету 1994 году]]. [[Зборная ЗША па футболе|Мужчынская зборная па футболе]] зьяўляецца шматразовым удзельнікам чэмпіянатаў сьвету, а [[Жаночая зборная ЗША па футболе|жаночая каманда]] атрымлівала перамогі ў кубку сьвету па футболе сярод жанчынаў. [[Major League Soccer]] зьяўляецца галоўным футбольным спаборніцтвам краіны, якая, акрамя таго, мае ў сваім складзе некалькі клюбаў з суседняй [[Канада|Канады]].<br/><br/>Восем разоў [[Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульняў]] праходзілі на тэрыторыі Злучаных Штатаў Амэрыкі, а [[летнія Алімпійскія гульні 2028 году]] будуць дзявятым такім разам. Па стане на 2017 год прадстаўнікі Злучаных Штатаў атрымалі 2522 мэдалёў на летніх Алімпійскіх гульнях, больш чым любая іншая краіна, і 305 мэдалёў у зімовых Алімпійскіх гульнях, саступіўшы месца толькі [[Нарвэгія|Нарвэгіі]]<ref>Chase, Chris (February 7, 2014). [http://ftw.usatoday.com/2014/02/winter-olympics-medal-count-sochi-all-time-facts/ «The 10 most fascinating facts about the all-time Winter Olympics medal standings»]. USA Today.</ref>. У той час як большасьць асноўных відаў спорту ў ЗША, як то бэйсбол і амэрыканскі футбол эвалюцыянавалі з эўрапейскай спартовых гульняў, баскетбол, [[валейбол]], [[скейтбордынг]] і [[сноўбордынг]] зьяўляюцца асабіста амэрыканскімі вынаходкамі, некаторыя зь якіх сталі папулярнымі па ўсім сьвеце. [[Лякрос]] і [[сэрфінг]] ўзьніклі зь індзейскіх традыцыяў і традыцыяў карэнных гавайскіх народнасьцяў. Сярод індывідуальных відаў спорту асаблівую папулярнасьць у ЗША маюць [[гольф]] і [[аўтаспорт]], як то [[NASCAR]]<ref>[https://web.archive.org/web/20140309053431/http://www.harrisinteractive.com/vault/Harris%20Poll%205%20-%202014%20Fave%20Sport_1.16.14.pdf «As American as Mom, Apple Pie and Football? Football continues to trump baseball as America's Favorite Sport»]. Harris Interactive.</ref><ref>[http://www.grantland.com/story/_/id/7559458/cte-concussion-crisis-economic-look-end-football «What Would the End of Football Look Like?»] Grantland/ESPN.</ref>. [[Рэгбі]] лічыцца самым хуткарослым відам спорту ў ЗША, з зарэгістраванай колькасьцю гульцоў у 115,000+ чалавек<ref>[https://edition.cnn.com/2016/03/04/sport/usa-rugby-nigel-melville/index.html «Will U.S. learn to love rugby?»] CNN.</ref>.<br/><br/>== Узброеныя сілы ==<br/>[[Файл:2ID Recon Baghdad.jpg|міні|240пкс|Амэрыканскія жаўнеры ў [[Багдад]]зе]]<br/>Узброеныя сілы Злучаных Штатаў складаюцца з:<br/>* Марской пяхоты<br/>* Сухапутных сілаў<br/>* Ваенна-марскіх сілаў<br/>* Ваенна-паветраных сілаў<br/>* Берагавой аховы<br/><br/>Колькасьць на красавік 2007 году — 1 426 700 чалавек рэгулярнага войска, 1 458 500 чалавек у рэзэрве. Бюджэт 2007 году — 553 млрд даляраў. ЗША ўдзельнічае ў абаронным блёку [[Арганізацыя Паўночнаатлянтычнай дамовы|НАТО]], бярэцца ўдзел у хаўрусных міратворчых і антытэрарыстычных апэрацыях ([[Кувэйт]], [[Югаславія]], [[Аўганістан]], [[Ірак]]).<br/><br/>=== Праваахоўныя органы ===<br/>* [[Цэнтральная разьведвальная ўправа|ЦРУ]] (Цэнтральнае разьведвальнае ўпраўленьне)<br/>* [[Фэдэральнае бюро расьсьледаваньняў|ФБР]] (Фэдэральнае бюро расьсьледаваньняў)<br/>* [[Управа па барацьбе з наркотыкамі]]<br/><br/>Па стане на 2007 год ў турмах ЗША заставалася 2 323 000 чалавек, гэта каля 1% ад усяго насельніцтва краіны. Са зьняволеных 2,77 адсоткі лацінаамэрыканцы, 6,66 адсоткі — афраамэрыканцы. Для таго, каб пасадзіць у турмы, у 2007 годзе, было затрачана 49 млрд доляраў ЗША, да 2011 году выдаткі дасягнулі прыкладна 74 млрд даляраў.<br/><br/>== Глядзіце таксама ==<br/>* [[Амэрыканска-беларускія адносіны]]<br/>* [[Дзядзька Сэм]]<br/><br/>== Крыніцы ==<br/>Крыніцы<br/><br/>== Вонкавыя спасылкі ==<br/>Паўночная Амэрыка<br/>Commons<br/>* [http://www.usa.gov/ Афіцыйная старонка]ref-en<br/><br/>Адміністрацыйныя адзінкі ЗША<br/>Краіны Паўночнай Амэрыкі<br/>NATO<br/>АЭСР<br/>АБСЭ<br/><br/>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]<br/>
Шаблёны, якія ўжываюцца на гэтай старонцы:
Шаблён:Commons (рэдагаваць)
Шаблён:Commons/Міні (рэдагаваць)
Шаблён:ISBN (рэдагаваць)
Шаблён:ISSN пошук (рэдагаваць)
Шаблён:Image label begin (рэдагаваць)
Шаблён:Image label end (рэдагаваць)
Шаблён:Image label small (рэдагаваць)
Шаблён:NATO (рэдагаваць)
Шаблён:Ref-en (рэдагаваць)
Шаблён:Ref-мова (рэдагаваць)
Шаблён:АБСЭ (рэдагаваць)
Шаблён:АЭСР (рэдагаваць)
Шаблён:Адміністрацыйныя адзінкі ЗША (рэдагаваць)
Шаблён:Артыкул (рэдагаваць)
Шаблён:Вызначэньне прасторы назваў (рэдагаваць)
Шаблён:Герб і сьцяг (рэдагаваць)
Шаблён:Глядзіце таксама (рэдагаваць)
Шаблён:Дробная метка выявы (рэдагаваць)
Шаблён:Катэгорыя толькі ў артыкулах (рэдагаваць)
Шаблён:Кніга (рэдагаваць)
Шаблён:Колер (паказаць крыніцу) (часткова абароненая)
Шаблён:Краіна (рэдагаваць)
Шаблён:Краіны Паўночнай Амэрыкі (рэдагаваць)
Шаблён:Крыніцы (рэдагаваць)
Шаблён:Мапа ЗША з штатамі (рэдагаваць)
Шаблён:Метка выявы (рэдагаваць)
Шаблён:Мова (рэдагаваць)
Шаблён:Мова тэксту (рэдагаваць)
Шаблён:Мова-en (рэдагаваць)
Шаблён:Навігацыйная табліца2 (рэдагаваць)
Шаблён:Партал (рэдагаваць)
Шаблён:Тэкст моўнай спасылкі (рэдагаваць)
Модуль:Аргумэнты (рэдагаваць)
Модуль:Навігацыйная табліца (рэдагаваць)
Модуль:Партал (рэдагаваць)
Модуль:Партал/выявы/п (рэдагаваць)
Модуль:Спасылкі шаблёну (рэдагаваць)
Вярнуцца да старонкі «Злучаныя Штаты Амэрыкі».
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Злучаныя_Штаты_Амэрыкі»
Навігацыйнае мэню

(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function()mw.config.set("wgBackendResponseTime":301,"wgHostname":"mw1321"););
This page is only for reference, If you need detailed information, please check here
搜尋此網誌

Netyjnd
